Ավանդական խաղողագործության ու գինեգործության երկիր հանդիսացող Հայաստանում օղի ավելի հաճախ են օգտագործում, քան խաղողի գինի: Որո՞նք են երեւույթի պատճառները. NEWS.am-ի հարցերին պատասխանել է Հայաստանի գինեգործների միության նախագահ, գիտությունների թեկնածու Ավագ Հարությունյանը:
- Հայաստանն օտարերկրացիների մոտ ասոցացվում է որպես խաղողի, գինեգործության երկիր.. Բայց մեր շատ համքաղաքացիներ գինու փոխարեն նախընտրում են օղին: Մի՞շտ է այդպես եղել:
- Ալկոհոլային խմիչքների շարքում մեզ մոտ գերիշխում էր գինին: Այժմ հաստատված է, որ պատմական Հայաստանը գինու ծննդավայրն է, այսինքն, խաղողագործությունը եւ գինեգործությունը առաջին անգամ ի հայտ են եկել դրա տարածքում: Նույնիսկ Ք.Ա. երրորդ հազարամյակում հարեւան երկրներում գիտեին Հայաստանի խաղողագործության եւ գինեգործության մասին, ինչի մասին վկայություններ կան նաեւ Հին Կտակարանում:
- Ի՞նչ վկայություններ:
- Առաջին գրավոր հիշատակությունը Նոյի մասին աստվածաշնչյան վկայությունն է, որի տապանը կանգնել էր Արարատ լեռան գագաթին: Այստեղ էլ Նոյը տնկել է խաղողի որթը՝ այդպիսով սկիզբ դնելով խաղողագործությանը եւ գինեգործությանը: Գինու հանդեպ Նոյի անզուսպ սերը պատճառ հանդիսացավ նահապետի եւ նրա որդի Քամի միջեւ հակամարտության համար: Արարատը, որպես խաղողագործության ծննդավայր, պատահաբար չի ընտրված աստվածաշնչյան վկայությունում:
Հին ժամանակներում, հազարավոր տարիներ առաջ, Հայաստանի տարածքը տարածաշրջանում հայտնի էր որպես խաղողագործության, գինու եւ խաղողի պաշտամունքի կենտրոն: Ուխտավորներ հազարավոր կիլոմետրեր էին անցնում այստեղ գալու համար, որպեսզի զոհ մատուցեն գինու աստվածություններին՝ ապագա կյանքում վերածնվելու համար: Գինեգործության պաշտամունքի մասին են վկայում պատմական եւ ժամանակակից Հայաստանի տարածքում հնագիտական բազմաթիվ գտածոները:
- Դրանց թվո՞ւմ է նաեւ Արենի գյուղի մոտակայքում գտնովող քարանձավում աշխարհում գինեգործության վերաբերյալ հնագույն գտածոն…
- Ճիշտ եք, Արենի գյուղին մոտակա քարանձավում (Վայոց Ձորի մարզ՝ Ա. Խաչատրյան), հայտնաբերվել է գինու՝ աշխարհում հնագույն արտադրման վայր: Գինեգործական համալիրը վնազագույնը 6.5 հազար տարեկան է: Հավելեմ, որ այդ ժամանակ Արենիում գինեգործությունն ու գինու օգտագործումը արարողակարգային, ծիսական բնույթ էր կրում:
Մեկ այլ բնակավայրում՝ ներկայիս Ագարակ գյուղի հարեւանությամբ, նույնպես գիենգործական հնագույն տնտեսություններ են հայտնաբերվել: Դրանց շրջապատող լայն հարթակները թույլ են տալիս ենթադրել, որ վերջիններս ամենայն հավանակայությամբ ծառայել են ծիսակատարությունների, այդ թվում «սրբազան ամուսնությունների» ժամանակ: Պատահական չէ, որ հայերն ի տարբերություն մյուս ժողովուրդների, գինու մի քանի աստվածություններ են ունեցել:
- Այսինքն մեր նախնիները օղի առհասարակ չէին օգտագործո՞ւմ:
- Պատմականորեն հայերը միշտ օղի օգտագործել են: Ուրարտուի թագավորության շրջանում, հելլենիստական դարաշրջանում, միջին դարերում… Սակայն սկզբնական շրջանում օղին հասարակության այն ժամանակվա վերնախավի համար էր: Համարվում էր, որ դրանում հսկայական էներգիա է կուտակված, որին հասարակ մահկանացուները դժվարությամբ են դիմակայում: Ուստի օղի կարող էին խմել միայն արքաները…աստվածները: Դա արքայական ըմպելիք էր:
- Որո՞նք էին պատճառները, որ օղին արքայական ըմպելիքից դարձավ հասարակության բոլոր շերտերին հասանելի: Ինչպե՞ս առհասարակ օղին ճնշեց խաղողի գինուն:
- Դրան նպաստել են մի շարք գործոններ, որոնց արմատները գալիս են դեռ միջնադարից: Սկզբում նշենք, որ Հայաստանի լեռնային շրջաններում խաղող չէին մշակում, ուստի այնտեղ գինի չկար: Սակայն լեռնականները նույնպես մարդ են, նրանք էլ խմել ցանկանում… Ուստի հարթավայրերի բնակիչները նրանց փոխանակման կարգով գինի էին տրամադրում:
Հասկանալի է, որ մեծ քանակությամբ գինու տեղափոխումը լեռնային ճանապարհներով մեծ դժվարություններ էր հարուցում: Այս խնդիրը լուծվեց բավականին ինքնատիպ կերխով լուծվեց. գինուց օղի էին թորում, որն էլ երկրի լեռնային շրջաններ էին ուղարկում: Խնայողությունը տեսարժան էր. գինու յուրաքանչյուր 10 լիտրը փոխարինվում «միայն» երկու լիտր օղիով: Այնպես որ, երկրի լեռնային տարածքներում ստեղծվեց սպիրտային խմիչքի՝ օղու օգտագործման մշակույթը գինու փոխարեն:
- Լեռնային շրջաններում պարզ է, սակայն հարթավայրային տարածքներում նույնպես օղի էին օգտագործո՞ւմ…
- Ինչպես հիշում եք, 1828թ.-ին այն բանից հետո, երբ Արեւելյան Հայաստանը միացավ Ռուսաստանին, շատ հայկական ընտանիքներ Իրանից եւ Թուրքիայից տեղափոխվեցին այստեղ: Հայերի զնագվածային արտագաղթը կանխելու համար, պարսկական կառավարությունն արգելեց իր ենթականերին հայերից գնել նրանց ունեցվածքը: Ուստի Արեւելյան Հայաստան հիմնականում գաղթում էին «աղքատ» լեռնային շրջանների բնակիչները, որոնք կորցնելու ոչինչ չունեին: Հենց նրանք էլ Արեւելյան Հայաստան իրենց հետ բերեցին օղի օգտագործելու մշակույթը: Կա նաեւ այլ գործոն. Ցարական Ռուսաստանում օղու նկատմամբ մենաշնորհի վերացումից հետո, նույն 1828թ.-ին Արեւելյան Հայաստանում նպաստավոր պայմաններ ստեղծվեցին դրա արտադրության համար:
- Հասկանալի է, որ մենաշնորհի վերացումը նպաստել է օղու արտադրությանը: Սակայն ի՞նչն է խանգարել գինու արտադրությանը:
- Արեւելյան Հայաստանում հաստաված քոչվոր մահմեդականների համար ալկոհոլը կրոնական արգելքի ներքո էր, այնպես որ նրանք աճեցնում էին խաղողը միայն ուտելու համար: Իսկ այդ տեսակներից որակյալ գինի ստանալ հնարավոր չէ, դրանք հարմար են միայն «լավ» օղու արտադրության համար:
Այդ պատճառով, երբ հայերը վերոնշյալ մահմեդականներից վարձակալում կամ գնում էին խաղողի որթերը, ապա սկզբում խաղողի այդ տեսակները օգտագործում էին որպես հումք օղու արտադրության ժամանակ, այլ ոչ թե գինու: Մասնավորապես, այդպես էր կիրառվում Արարատյան դաշտավայրում: Բացի այդ, արեւելահայերը երկար ժամանակ ազատված էին օղու հարկից, ինչը նույնպես նպաստում էր դրա արտադրությանտ, եւ հետեւաբար նաեւ սպառմանը:
- Ո՞ր գործոնները նպաստեցին խորհրդային տարիներին օղու օգտագործման աճին:
- Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո, խորհրդային բանակի զորացրման ընթացքում մեր հայրենակիցներից տուն վերադարձավ մոտ 600 հազար մարդ: Գաղտնիք չէ, որ ճակատում զինվորներին օրական «պարենի» հետ 100 գրամ օղին էին տալիս: Վերադառնալով հայրենիք` բանակից զորացրված հայերը շարունակել են այդ «ավանդույթը»:
Այնուհետեւ հանրապետությունում զարգացավ կոնյակի արտադրությունը եւ այն իր տեղը զբաղեցրեց հասարակության շրջանում՝ օղու փոխարեն: Վերակառուցման դժվարին տարիներին սպառողը որակյալ գինու փոխարեն նախընտրում էր էժանը, սակայն ավելի թունդը, ինչպես պորտվեյնը… Այս հանգամանքները բացասաբար անդրադարձան հանրապետության բնակչությա շրջանում գինու օգտագործման վրա:
- Հայկական ավանդական խաշը հնարավոր չէ պատկերացնել առանց օղու… Խաշի հրավիրված հյուրերը, որպես կանոն, իրենց հետ հենց օղի են բերում…
- Միշտ չէ, որ այդպես է եղել: Մի ժամանակ ավանդույթ կար, այսպես կոչված «բարի լույս», երբ վաղ առավոտյան մեկ բաժակ թթի թունդ օղի էին խմում: Իսկ խաշը, ինչպես հայտնի է, ուտում են հենց վաղ առավոտյան՝ նախապես հրավիրված հյուրերի հետ: Ուստի խաշի սեղանի շուրջ առաջին կենացը մեկ բաժակ թթի օղիով էին խմում: Ահա միայն երկրորդ կամ երրորդ կենացից էին անցնում ավելի թունդ գինու: Միայն այդ ավանդույթի հետեւանքով խաշի հետ սկսեցին օղի խմել:
Զրուցեց Ալբերտ Խաչատրյանը
Հ.Գ. Ավելի քան քառորդ դար առաջ որակյալ «գործարանային» օղին արժեր շատ ավելի թանկ, քան խաղողի չոր գինի: Սակայն այդ գործոնը ոչ մի կերպ չի ազդել օղու օգտագործման կրճատման վրա: Այժմ, երբ աղքատության մակարդակն այդքան բարձր է, իսկ կասկածելի որակի օղին խաղողի գինուց կրկնակի անգամ էժան է, «կանաչ վիշապի» տարածվածությունն աճում է...