Արամ Ջիվանյանը մի քանի ամիս եղել է «Երիտասարդ գիտնականների աջակցության ծրագրի» (ԵԳԱԾ) ղեկավար մարմնի անդամ։ Ինչպես հայտնի է, ՀՀ Նախագահի հատկացրած 100 մլն դրամով իրականցվող այս ծրագրի ղեկավար մարմնի կազմում ընդգրկված են 9 երիտասարդ, որոնցից երեքը ներկայացնում են ՀՀ ԳԱԱ ինստիտուտների երիտասարդ գիտնականների խորհուրդները, 3 հոգի հանդիսանում են բուհական ուսանողական գիտական միավորումների ներկայացուցիչներ և 3 հոգի ներկայացնում են «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» (ՊԳՖԱ) ֆեյսբուքյան նախաձեռնությունը։ Ինչպես հայտնի է, վերջիններս պարբերաբար փոխվում են՝ համաձայն նախաձեռնության կողմից որդեգրած ռոտացիայի սկզբունքի։ Ծրագրի մեկնարկային շրջանում, ղեկավար մարմնի կազմավորման և աշխատակարգի ընդունման ժամանակ այս և մեկ այլ սկզբունքի՝ որոշումների ընդունման կոնսենսուսային մոտեցման շուրջ ծավալվեցին լուրջ բանավեճեր։ Նախաձեռնության անդամները պնդում էին, որ այս սկզբունքների կիրառումն անհրաժեշտ է, որպեսզի հնարավորինս նվազեցվեն կոռուպցիոն ռիսկերը, որպեսզի «ղեկավար մարմնի անդամությունը ի վերջո չվերածվի նոր կերակրամանների, ինչը, ցավոք, բավական տարածված երևույթ է մեզանում»։ Ի վերջո, կողմերը համաձայնության եկան կոնսենսուսի սկզբունքի կիրառման անհրաժեշտության շուրջ, իսկ ռոտացիայի վերաբերյալ որոշվեց, որ այդ սկզբունքով կգործի ՊԳՖԱ-ն։ Արամ Ջիվանյանն այն 6 երիտասարդներից մեկն է, ով ռոտացիոն կարգով այս ընթացքում ԵԳԱԾ-ի ղեկավար մարմնի կազմում ներկայացրել է ՊԳՖԱ-ն։
-Արամ, հակիրճ կներկայացնե՞ք ծրագրի իրականացման ընթացքը, ինչպե՞ս եք այն գնահատում, ինպիսի՞ ձեռքբերումներ ու արձագանքներ կան։
-Երբ ես խորհրդի անդամ էի, մենք աշխատում էինք երեք տիպի ` գիտաժողովների մասնակցության գործուղումների, գիտաժողովների կազմակերպման և գիտական հետազոտությունների դրամաշնորհնների ֆինանսական աջակցություն ցույց տալու ծրագրերի վրա: Բացի այդ երեք ծրագրերը կյանքի կոչելուց, խորհուրդը իրականացրեց նաև մրցանակաբաշխություններ, ինչը ես շատ բարձր եմ գնահատում: Շահառուներ են հանդիսացել տարբեր երիտասարդ գիտնականներ, և ես չեմ լսել որևիցե էական բողոք` իրականցվող ծրագրերի վերաբերյալ: Խորհրդի իրականացրած ևս մեկ շատ կաևոր քայլ ես համարում եմ Ավետիք Գրիգորյանի «Դարերի խորքից դեպքի տիեզերք» գրքի տպագրության համաֆինանսավորումը: Այդ ծրագրի շահառուներ դեռ կհանդիսանան նույնիսկ մեր երեխաները:
Դուք ինքներդ օգտվե՞լ/դիմել եք ԵԳԱԾ ծրագրերից/ին, կոնկրետ՝ ո՞ր։
-Ես չեմ օգտվել ԵԳԱԾ-ի որևէ ծրագրից: Գուցե կօգտվեմ, երբ առաջին անգամ ձեռքս կառնեմ նշածս գիրքը :)
-Ինչպե՞ս են կայացվում որոշումները ծրագրի ղեկավար մարմնում, արդարացնո՞ւմ է արդյոք իրեն կոնսենսուսի սկզբունքը։
-Խորհուրդը կազմավորման պահից մինչև աշխատանքային փուլ սկսելը անցել է որոշակի «դժվարությունների» միջով։ Եվ ՊԳՖԱ-ի առաջարկած սկզբունքները, կոնսեսուսով որոշումներ ընդունելը և խորհրդի անդամների` պարբերաբար ռոտացիա իրականացնելը եղել են այն հիմնական կետերը, որոնց շուրջ համաձայնության գալուց հետո խորհուրդն սկսեց իր բնականոն և արդյունավետ աշխատանքը: Ես ինքս ողջունել եմ այդ սկզբունքները: Կոնսենսուսի սկզբունքն ընդունելը բացառում էր այնպիսի որոշումների ընդունումը, որոնք իրականացվեին, ենթադրենք, ԵԳԱԾ-ի խորհդում ներկայացված երեք տարբեր մարմիններից միայն երկուսի կողմից: Հիմա ես արդեն դուրս եմ եկել խորհրդի կազմից և քաջատեղյակ չեմ այնտեղ տիրող մթնոլորտին, սակայն իմ կարծիքով այնտեղ տիրում է այնպիսի թիմային ոգի, որ բացառում է որևիցե կարծիքի առհամարհումը: Այս իսկ պատճառով ցանկացած որոշում կհանդիսանա կոնսենսուսի արդյունք: Դա իմ կարծիքն է:
-Ի՞նչ կասեք երկրորդ՝ ռոտացիայի սկզբունքի վերաբերյալ։
-Ղեկավար մարմնի անդամների պարբերաբար փոփոխելու՝ ռոտացիայի սկզբունքը որդեգրելու անհրաժեշտությունը ժամանակին բավականաչափ լավ հիմնավորվել է: Խորհրդի կազմում արդեն իսկ իրականացվել են մի քանի ռոտացիաներ, և փաստացի՝ խորհրդի աշխատանքը դրանից չի տուժել, ինչպես և ենթադրվում էր: Բացի դրանից, դա հանդիսացավ նաև` որպես «իրավական» հիմք` խորհրդի անդամների` խորհրդից դուրս գալու կամ մեկին փոխարինելու համար:
-Ի՞նչ կասեք ԵԳԱԾ-ի ծրագրերում որդեգրված չափորոշիչների վերաբերյալ։ Դրանցից որո՞նք են առաջադիմական և որո՞նք են, ըստ Ձեզ, քննադատելի։ Մասնավորապես, արդարացվա՞ծ է արդյոք այն, որ բացառապես բանավոր զեկույցներ ունեցողներն են ստանում միջազգային գիտաժողովներին մասնակցելու համար հատկացվող ֆինանսական աջակցությունից։
-Նախ, այդ չափորոշիչների առաջին նպատակը գումարների հնարավորինս օբյեկտիվ և արդյունավետ բաշխման մեթոդները սահմանելն է: Այդ առումով արվել է առավելագույնը: Հաշվի առնելով գումարների սղությունը, պետք էր մտցնել բավական «խիստ» չափանիշներ` բաշխումը հնարավորինս արդար իրականացնելու համար: Այդ առումով արդարացված է` ֆինանսավորման համար ընտրել բացառապես բանավոր զեկույցները: Իհարկե, բազմաթիվ պաստառային զեկուցումներ նույնպես լիովին արժանի են ֆինանսավորվելու: Սա առաջին հերթին գումարի խնդիր է: Եթե գումարները բավականացնեն, ԵԳԱԾ-ը կարող է մշակել համապատասխան չափորոշիչներ` բարձրակարգ պաստառային զեկուցումներն ընտրելու և ֆինանսավորելու համար: Ինչ վերաբերում է ընդհանրապես չափորոշիչների քննադատելի լինելուն, միշտ էլ, իհարկե, ցանկացած բան կարելի է քննադատել:
-Ինպե՞ս եք գնահատում ԵԳԱԾ-ի ղեկավար մարմնի աշխատաոճը՝ այն բարվարար թափանցի՞կ է, իսկ օպարատի՞վ է որոշումները կայացնելիս, առաջադիմակա՞ն է և ընդհանրապես, արդարացվա՞ծ է արդյոք ԵԳԱԾ-ի ձևաչափը` երիտասարդական գիտական ծրագրեր իրականացնելու համար։
-Երիտասարդական գիտական ծրագրեր իրակացնելու համար ԵԳԱԾ-ի ձևաչափը առավել քան արդարացված է այն առումով, որ 1) երիտասարդ գիտնականների հարցերով զբաղվում են հենց երիտասարդ գիտնականները, և դա այդպես էլ պետք է շարունակվի. ոչ ոք իր տունը իրենից լավ չի սարքում: 2) ԵԳԱԾ-ի խորհդում փորձ է արվել ներգրավել հնարավորինս տարբեր «մշակույթների» ներկայացուցիչ երիտասարդների: Խորհուրդն աշխատում է թափանցիկ և հնարավորինս օպերատիվ, ինչը բավական ակնհայտ է: Իսկ ինչ վերաբերում է առաջադիմական լինելուն, ապա այս տարի խորհուրդը միայն հասցրեց կազմավորվել, որդեգրել աշխատաոճ և ձեռնամուխ լինել` հայտարարված չորս ծրագրերի իրականացման համար չափորոշիչներ մշակելուն: Այսինքն, որպես այդպիսին, առաջադիմ լինելը դեռ չի դրսևորվել: Ես կհամարեմ, որ այդ խորհուրդը առաջադեմ է, եթե նրան հաջողվի հասարակության մեջ որոշակի նոր «մշակութային» տարրեր մտցնել: Այժմ ԵԳԱԾ- խորհուրդը իրեն դրսևորել է միայն հատկացված գումարի տնօրինման լավ մենեջմենթով:
-Նաև, խնդրում եմ ընդհանուր գնահատական տալ՝ որքանո՞վ է արդյունավետ գործել ծրագիրը, որքանո՞վ են արդյունավետ ծախսվել ֆինանսները։
-Ես կարևորում եմ իրականացրած բոլոր ծրագրերը: Եթե նայենք, թե երիտասարդ գիտնականի աշխատավարձի համեմատ գիտաժողովի գումարը ինչքան մեծ գումար է ներկայացնում, ապա պարզ է դառնում թե գործուղումները ֆինասավորելն ինչքան կարևոր է: Մանավանդ, երբ ֆինանսավորվում են լավագույնները: Նույնը կարելի է ասել մյուս ծրագրերի մասին: Մրցանակաբաշխությունների մասին պետք է ասել, որ դրանք պետք են նաև գիտությունը կարևորելու մշակույթ ձևավորելու առումով: Ընդհանուր առումով, ծրագիրը, որպես մոդել, ավելի քան հաջողված է: Երբ գիտության ֆինանսավորման ավելացման մասին է խոսքը գնում, ապա կառավարությունը միշտ առաջ է բերել նախ օպտիմիզացիայի խնդիրը, հետո գումարների ավելացման հարցը, այն հիմնավորումով, որ ավելացված գումարները բաժին հասնեն միայն արժանիներին: Գուցե կառավարությունը տեսնի, որ ԵԳԱԾ-ի խողովակով պետք է հոսքը հնարավորինս մեծացնել, քանի որ մեր՝ «օպտիմիզացման» խիստ կարիք ունեցող այս գիտական համակարգում հատկացված գումարները ծախսվեցին շատ օպտիմալ և անհրաժեշտ կերպով:
-Ի՞նչ առաջարկներ ունեք ծրագիրն է՛լ ավելի լավացնելու համար, ինչպիսի՞ ծրագրեր արժե իրականացնել ապագայում։
-Իրականացվող երեք ծրագրերն էլ հիմնարար անհրաժեշտություն ունեն և պետք է շարունակվեն: Ես գտնում եմ, որ կյանքի պետք է կոչվի կենսական անհրաժեշտություն ունեցող ևս մեկ ծրագիր: Դա ազդեցության գործակից (ԱԳ) ունեցող ամսագրերում մեր երիտասարդ գիտնականների տպագրած յուրաքանչյուր հոդվածի համար «հոնորար» հատկացնելն է, որը մեկ հոդվածի համար, կախված ԱԳ-ից, պետք է տատանվի 500-ից մինչև 1500 դոլլար: Նման խրախուսման մեթոդի ազդեցությունը գիտության զարգացման վրա արդեն ապացուցվել է բազմաթիվ երկրներում` Թուրքիայում, Չինաստանում: Եթե չեմ սխալվում, Ռուսաստանի որոշ ինստիտուտներում էլ է այն գործում: Պետք է հասնել դրան և դրա համար գտնել միջոցներ, պետական կամ ոչ պետական. ցանկալի է՝ պետակա՛ն, իհարկե: Այդ նպատակով գումար հատկացնելիս կառավարությունն արդեն չի կարող ասել, թե դա ոչ օպտիմալ ծախս կլինի, կասկածի տակ չի լինի այդ հոնորարնեը ստացողների արժանիությունը: Գուցե ԵԳԱԾ-ը կատարի որոշակի վերլուծություններ, մշակի չափորոշիչներ բոլոր ոլորտների համար, կատարի հաշվարկներ` անհրաժեշտ նախնական գումարի վերաբերյալ և պատրաստի փաթեթով բարձրացնի այդ հարցը: Դա էական նշանակություն կունենա նաև ուղեղների արտահոսքը կանխելու հարցում: Սա գուցե մշակման կարիք ունի, բայց արդարացի և հիմնավորված ծրագիր է: Եվ սա պետք է պահանջ լինի: Չգիտեմ` դա գործադուլների՞, թե՞ հացադուլների միջոցով է լինելու, բայց վաղ թե ուշ մենք հասնելու ենք դրան:
-Որքանո՞վ է հավանական, որ ծրագիրը շարունակական կլինի։
-Չտիրապետելով որևէ ինֆորմացիայի, ես այնուամենայնիվ մտածում եմ, որ ծրագիրը շարունակություն կունենա: Բայց հարցն այն է, թե ինչպիսի գումարներով կշարունակվի:
-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այն բանին, որ Նախագահի թեկնածու, գործող Նախագահ Ս.Ա. Սարգսյանի ընտրական ծրագրում տեղ է գտել արձագանք ԵԳԱԾ-ին. «Ընդլայնվելու են երիտասարդ գիտնականներին աջակցության ծրագրի ծավալները»։
-Նախընտրական ծրագրում եղել է իրականում ոչինչ չասող մի արձագանք` առանց հստակեցումների` ինչքան-ի և երբ-ի մասին: Մանավանդ, վերջին` 350000 դոլարով երկու զուգարան ներկրելու և նախագահականի վարագուրների 40 միլիոն դրամի ֆոնին շատ հետաքրքիր է լինելու, թե ինչքա՞ն է ընդլայնվելու երիտասարդ գիտնականների աջակցության ծրագրի համար տարեկան 100 մլն հատկացված գումարը: Երևի Նախագահի թեկնածուն միտք ունի երկնիշ թվով բազմապատկելու այդ գումարը` գիտնականների արժանապատվությունը հերթական անգամ չտրորելու բարի ցանկությամբ:
-Որո՞նք են ներկա պահին գիտական համակարգի ամենակարևոր խնդիրները։
-Այստեղ շատ բան կարելի է ասել. օրինակ` գիտություն-տնտեսություն կապի բացակայությունը, գիտության ծերացումը, սակայն այս ամենի, եթե չասեմ` միակ, ապա ամենակարևոր պատճառը գիտության թերֆինանսավորումն է, որին կարելի է կոպիտ համարել նաև չֆինանսավորում:
Մանե Հակոբյան